Polanica Zdrój

polanica zdrójPolanica-Zdrój (niem. nazwa urzędowa Altheide-Bad, zwyczajowa Bad Altheide, czes. Starý Bor) – miasto uzdrowiskowe i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Położona jest w dolinie Bystrzycy Dusznickiej u podnóża masywu Piekielnej Góry (południowo-wschodni kraniec Gór Stołowych), a południowa część miasta (dzielnica Sokołówka) na zboczach Gór Bystrzyckich w pobliżu Kamiennej Góry. W latach 1945–54 siedziba wiejskiej gminy Polanica Zdrój. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Polanica-Zdrój jest położona u wylotu przełomowej Piekielnej Doliny, przez którą przepływa Bystrzyca Dusznicka, wpływająca do Kotliny Kłodzkiej. Północna i środkowa cześć miasta leży u wschodniego podnóża stoliwa Szczytnika w Górach Stołowych, zaś południowa na zboczu Kamiennej Góry, Stogu w Górach Bystrzyckich oraz Zagajnika. dotyczyły osady otoczonej gęstymi lasami zwanej Heyde. Osada ta była własnością znanego śląskiego rodu rycerskiego von Glaubitz (Glubos), którzy rezydowali na zamku Szczerba. Jako posiadacz wymieniany był Nicolaus von Glubos, a w 1353 r. bracia Otto i Otto Schramm von Glubosowie. W 1417 r. osada tworzyła wspólne dobra ze Szczytną, a ich właścicielem był Michel von Glubos. W drugiej połowie XV w. wieś stała w połowie własnością rodziny von Lazan. W 1494 r. zmarł ostatni potomek tego rodu Sigmund Seidlitz von Lazan (Lasan) i ta część wsi stała się własnością Henryka Starszego Podiebradowicza, księcia ziębickiego, pierwszego hrabiego kłodzkiego, który podarował ją klasztorowi augustianów z Kłodzka. Druga połowa wsi, obejmująca również 2 łany, należała do kolejnych rodów rycerskich. Wreszcie i ta część stała się królewszczyzną. W 1538 r. obejmując 6 gospodarstw i młyn, została zakupiona od ostatniego właściciela von Ullersdorfa przez miasto Kłodzko, jako uposażenie dla szpitala. Około 1556 na północnym krańcu wsi powstało nowe osiedle Nowa Polanica (zw. Neuheide, obecnie Polanica Górna), w związku z czym Polanicę zaczęto nazywać Starą (Alte Heide, potem Alt-Heide, Alt-Haide, ok. 1900 Altheide). Okres nowożytny (XVI – XVIII w.).
W 1595 r. kłodzki konwent augustianów rozpadł się, a jego dobra przejęło kłodzkie seminarium jezuickie. Jezuici przystąpili energicznie do zagospodarowywania wsi, osadzając nowych gospodarzy. Dwa lata później Aelurius podaje w swojej Glaciographii (opisie ziemi kłodzkiej) wiadomość o istnieniu w okolicy wsi źródeł mineralnych. O Polanicy pisze: Tak też i z kwaśnego źródła w Polanicy obcy ludzie z odległych miejscowości (jako że jego siłę i użyteczność dobrze rozumieją i uznają) gromadnie czerpią i używają. Częstokroć zdarza się, gdy wytworne szlacheckie zaślubiny w sąsiednich krainach się szykuje, że owa woda z polanickiego kwaśnego źródła w sporych ilościach jest odbierana, a następnie wyśmienitemu winu przedkładana, czeladzi nie dając jej ani łyka, wino każąc im pić. Źródła te były nazywane źródłami ropuch, ponieważ często znajdowano w nich martwe żaby. Wskakiwały one do wody nic nie przeczuwając i na skutek wysokiej w niej zawartości kwasu węglowego, rozstawały się z życiem. Ale nadal nie były one wykorzystywane leczniczo.
W 1630 r. założono tu folwark, a w 1631 w Polanicy odnotowano już 16 gospodarzy płacących podatki kościelne. Zagospodarowaną przez jezuitów Polanicę zniszczyli i spalili (m.in. dwór) w 1645 (wojna 30-letnia) Szwedzi z oddziału płk. Roberta Douglasa (jako generał był później jednym z dowódców szwedzkich w czasie Potopu). W 1650 zakonnicy wznieśli na zboczu dol. Bystrzycy pałacyk w rodzaju pensjonatu, który znacznie rozbudowali po pożarze w 1699. W latach 1706–1707 zakon jezuitów wybudował okazały dwór z kaplicą, który zaczął służyć pierwszym kuracjuszom, docierającym do Polanicy od połowy XVIII w.[15] Widok na Górę Klasztorną w centrum Polanicy-Zdroju W granicach Prus [edytuj]
W 1747 roku wieś stanowiła nadal współwłasność jezuitów i szpitala w Kłodzku, od roku 1765 miała ona już trzech właścicieli: zakon jezuitów, szpital i radcę handlowego Genedla. W roku 1773 został rozwiązany zakon jezuicki, a jego dobra przeszły na własność państwa pruskiego. W 1778 znaczna część majątku wraz ze źródłami znalazła się w rękach Fryderyka von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, później ministra górnictwa i hutnictwa w rządzie pruskim, pioniera industrializacji na Górnym Śląsku. Wyraźniejszy rozwój datuje się dopiero od XIX wieku, kiedy to nowy właściciel Polanicy kupiec kłodzki Joseph Grolms ocembrował jedno z pięciu tryskających wówczas źródeł (Józef), wzniósł dom zdrojowy (drewniane łazienki), i zamienił okoliczne pola na ogród. Wówczas też w Polanicy istniała już szlifiernia szkła, młyny wodne, tartak, browar, wytwórnia sadzy i leśniczówka. Kolejni właściciele uzdrowiska Storch i Rathmann wznieśli nowe, murowane łazienki. Przeprowadzili też badania wód mineralnych, a następnie zaadaptowali dwór pojezuicki na dom dla kuracjuszy.
W 1840 Polanica zasłynęła tym, że ma wodę skuteczną przeciwko "słabościom podbrzusza". Właściwości wód polanickich zbadano ponownie i dokładnie w roku 1846. Równocześnie ze zdrojem istniała m.in. kuźnica, walcownia i fryszerka, zaś nad potokiem Lipnickim rozwijała się tzw. Nowa Polanica z cegielnią, szlifiernią szkła, topnią żelaza i innymi zakładami. W granicach zjednoczonych Niemiec .
W 1873 r. zdrój wraz z przyległymi terenami nabył wrocławski przemysłowiec Wenzel Hoffmann i w następnym roku postawił dom inspektora zdroju i inne urządzenia. Od tego momentu datuje się ożywiony rozwój Polanicy jako renomowanego uzdrowiska. W wyniku starań nowego właściciela powstał rozległy park, zbudowano nową pijalnię wód, dom zdrojowy i teatr. W 1875 r. było już około 131 kuracjuszy. Od 1879 r. zaczęto wykorzystywać miejscowe złoże borowiny. Już w 1880 r. było około 300 kuracjuszy, a w 1890 – 726. Rozpoczęto butelkowanie wody mineralnej ze źródła Jerzy i jej wysyłkę.
W roku 1890 doprowadzono linię kolejową z Kłodzka, co przyczyniło się do rozwoju uzdrowiska. W latach 1903–1904 roku następny właściciel, baron Wolfgang von der Goltz przeprowadził odwierty pozyskując nowe, bardzo wydajne źródła Wielka Pieniawa (niem. Grosser Sprudel) oraz Goplana (Charlottensprudel). Odwiercenie tych źródeł (34 i 88 m głębokości) spowodowało zanik starych źródeł z wyjątkiem Józefa. W 1904 roku miejscowość nabyła spółka pod przewodnictwem radcy handlowego Georga Haasego (właściciela browaru we Wrocławiu), która w bardzo krótkim czasie doprowadziła uzdrowisko do rozkwitu, zajmując się także szeroko jego reklamą. Spowodowało to gwałtowny napływ kuracjuszy i ruch budowlany w Polanicy, która zatraciła wiejski charakter, stając się modnym kurortem o charakterystycznej willowo-pensjonatowej zabudowie. Wejście do pijalni
W latach 1905–1910 powstała nowoczesna rozlewnia wód mineralnych. W 1906 r. otwarto luksusowy dom kuracyjny o 130 pokojach – dzisiejsze sanatorium Wielka Pieniawa. Był on uważany za najnowocześniejszy na Śląsku, ponieważ posiadał własny zakład przyrodoleczniczy z pełnym wyposażeniem. Zarówno Wielką Pieniawę jak i park zdrojowy oświetlano już światłem elektrycznym. Wybudowano nową kolumnadę z pijalnią (1906), powstał kompleks mieszczący pijalnię, salę spacerowo-koncertową i kawiarnię zdrojową, były tu także pokoje dla kuracjuszy. W 1909 ukończono budowę sanatorium kardiologicznego (dzisiaj szpital uzdrowiskowy "Zdroje"). Długoletnim dyrektorem (w l. 1907-1945) i twórcą uzdrowiska (obok G. Haasego) był Georg Berlit.
W roku 1900 w Polanicy było 1313 kuracjuszy, w 1907 – 4828, w 1910 – 6404, a w 1913 – 9024. W tych też latach powstała znaczna część zabudowy pensjonatowej i mieszkaniowej. Zakwaterowanie w uzdrowisku zapewniało około 10 hoteli i 120 pensjonatów, a leczeniem zajmowało się 12 lekarzy. Zbudowano dwa kościoły: katolicki pw. Wniebowzięcia NMP w 1912 i ewangelicki kościół pamiątkowy im. cesarza Fryderyka III w 1916, ufundowany częściowo przez rodzinę cesarską[17]. Lata 1914-1945 .
Na początku I wojny światowej uzdrowisko zamknięto, a w domu zdrojowym urządzono szpital, ale już w 1915 r. wznowiono działalność zdroju. Specjalnie dla polskich kuracjuszy, w 1915 r. wydano przewodnik w jęz. polskim i do 1933 r. prowadzono takiż pensjonat. Wysoki poziom miała orkiestra zdrojowa, wykonująca również utwory symfoniczne, pod długoletnim kierownictwem Albina Eschricha. Starannie dobrana muzyka uzdrowiskowa była dla gości rozkwitającego kurortu nie tylko czystą rozrywką, ale i wsparciem duchowym. Koncerty symfoniczne i koncerty znanych solistów organizowane przez Eschricha w Polanicy znajdowały najwyższe uznanie śląskich krytyków muzyki i uważano je za wzorowe na Śląsku. Szeroko znana była huta szkła kryształowego Franza Wittwera, a serwis kieliszków Wenecja, projektu R.K. Koppela do dziś jest poszukiwany w antykwariatach. We wczesnych latach międzywojennych liczba kuracjuszy dochodziła do 10 000. Z ważniejszych inwestycji okresu międzywojennego wymienić należy teatr zdrojowy na 700 miejsc, otwarty w 1925 r. i nowe łazienki z 1930 r. Dawny teatr zamieniono na kasyno, zmodernizowano i rozbudowano urządzenia lecznicze oraz rozległy park. W tym też okresie zbudowano tor saneczkowy i skocznię narciarską.
Od lat 70. XIX wieku miejscowość nazywano Bad Altheide, akcentując w ten sposób funkcję uzdrowiska (formalnej zmiany nazwy z Altheide na Altheide-Bad dokonano w 1925 r.) W czasie drugiej wojny światowej rozbudowa uzdrowiska została zahamowana, ponownie sanatoria zamieniono na szpitale wojskowe. W miejsce kuracjuszy pojawili się ranni żołnierze[17]. Miasto (od 1945 r.) [edytuj] Park Zdrojowy w Polanicy-Zdroju
W maju 1945 r. miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie. Antycypując wcielenie Dolnego Śląska do Polski, już 16 czerwca 1945 roku przybyli tu pierwsi polscy urzędnicy, nadając miejscowości nazwę Puszczyków Zdrój. Stacja kolejowa nosiła natomiast nazwę Wrześniów. Obie nazwy przetłumaczono z wieloznacznej niemieckiej nazwy Heide (puszcza, step, wrzosowisko) i stosowano je do maja 1946 roku, kiedy to polska Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zmieniła je na Polanica-Zdrój[18]. Polanica otrzymała prawa miejskie, pierwszym burmistrzem został Kazimierz Dąbrowski. Niemal wszystkich dotychczasowych mieszkańców uzdrowiska wysiedlono do Niemiec, pozostali nieliczni specjaliści potrzebni do utrzymania uzdrowiska. Jednym z nich był wybitny lekarz zajmujący sie leczeniem chorób serca, prof. Henryk Schlecht, nauczyciel wcześniej niemieckich, później polskich lekarzy. Ponieważ miejscowość nie doznała zniszczeń wojennych, uzdrowisko wkrótce zaczęło przyjmować polskich kuracjuszy. Gośćmi kurortu byli m.in. Maria Dąbrowska, Mieczysław Fogg, Janusz Gniatkowski, a później znani arcymistrzowie szachowi, uczestnicy Memoriału Akiby Rubinsteina. W Polanicy osiedlił się też działacz narodowy Stanisław Kozicki. W Gimnazjum Zdobienia Szkła, a potem w technikum szklarskim uczyła się Irena Santor. Lecznicza sława Polanicy zwiększa się znacznie po 1950 roku dzięki chirurgii plastycznej zastosowanej po raz pierwszy w Polsce przez dr S. Michałka-Grodzkiego. Później dyrektorem Szpitala Chirurgii Plastycznej był prof. Michał Krauss, a w latach 1976-2005 był nim prof. Kazimierz Kobus. Szpital jest kuźnią kadr chirurgów plastycznych nie tylko dla kraju ale i zagranicy. Po wielu latach budowy, 15 września 2005 uruchomiono Specjalistyczne Centrum Medyczne znajdujące się w w nowoczesnym obiekcie.
W 1974 powstał Zespół Uzdrowisk Kłodzkich z siedzibą w Polanicy, grupujący pod jednym zarządem obiekty sanatoryjno-uzdrowiskowe i rozlewnie wody mineralnej w Polanicy, Dusznikach i Kudowie. Kolejną znaną placówką medyczną jest otwarty w 1992 Ośrodek Litotrypsji zajmujący się bezoperacyjnym kruszeniem kamieni nerkowych metodą litotrypsji. Teatr zdrojowy Łagodny, podgórski klimat oraz obfite źródła wód mineralnych stwarzają doskonałe warunki do wypoczynku, leczenia chorób układu krążenia i przewodu pokarmowego, a także zwalczania nałogu palenia tytoniu. Część uzdrowiskową otacza piękny park, pełen starych drzew i egzotycznych krzewów: różnokolorowych azalii, rododendronów i magnolii. Polanica-Zdrój dysponuje dobrą bazą leczniczą, turystyczną, rekreacyjną i sportową. Corocznie organizowane są ciekawe imprezy o zasięgu międzynarodowym i krajowym, np. Międzynarodowy Turniej Szachowy pamięci Akiby Rubinsteina, Międzynarodowy Festiwal Filmów Amatorskich POL-8 oraz Koncerty Muzyki Kameralnej i Organowej w wykonaniu artystów o światowej sławie. Polanica-Zdrój oprócz wspaniałej bazy leczniczo-wypoczynkowej posiada takie urządzenia rekreacyjne i kulturalne jak: 3 baseny kąpielowe (2 kryte i kąpielisko), letni tor saneczkowy, korty tenisowe, stajnię wierzchowców, teatr zdrojowy, bibliotekę miejską, kluby bilardowe oraz bardzo duże zaplecze gastronomiczne. Uzdrowisko jest ulubionym miejscem wypraw weekendowych dla mieszkańców Dolnego Śląska.
W latach 1966-1974 (do 1970 wspólnie z Kłodzkiem) Polanica była miejscem spotkań poetów i krytyków literackich o nazwie Kłodzka Wiosna Poetycka (na których bywali Mieczysław Jastrun, Julian Przyboś, Miron Białoszewski, Jacek Łukasiewicz), zapoczątkowanych w 1961 r. w Kłodzku przez kłodzką grupę poetycką, w której skład wchodzili Jan Kulka, Anna Zelenay, Bogusław Michnik.
Od 1973 roku w Polanicy działa Towarzystwo Miłośników Polanicy, towarzystwo regionalne zajmujące się zachowaniem dziedzictwa narodowego i kulturowego i promocją miasta poprzez badanie i przybliżanie jego historii, wydawnictwo książek i okolicznościowych publikacji oraz wydawanie pisma "Nieregularnik Polanicki"[19]. Jego twórcami było 20 osób, w tym: dr Józef Matuszewski i Włodzimierz Młotkowski.

Bolków | Duszniki Zdrój | Golińsk | Jagniątków | Karpacz | Kowary | Krynica Zdrój | Libusza | Łomnica | Michałowice | Muszyna | Mysłakowice | Nowy Sącz | Piechowice | Piwniczna Zdrój | Polanica Zdrój | Poronin | Przesieka | Rzeczka | Sobótka | Sosnówka | Stary Sącz | Stronie Śląskie | Szczawnica | Szczyrk | Szklarska Poręba | Ustroń | Wierchomla Mała | Wisła | Zakopane | Zieleniec | Żegiestów